MADDE VE YAPITAŞLARI

Çevremizdeki varlıklar arasında kütlesi olan ve boşlukta yer kaplayan her şeye MADDE denir.(defter masa hava su taş demir kolonya süt vb)Bu maddelerin bazılarını gözümüzle rahatça görebiliriz. Ancak hava oksijen karbondioksit gibi bazı gazlar gözle görülmediği halde boşlukta yer kapladıkları ve ağırlıkları olduğu için maddedir. Ancak ses ışık ateş madde değildir.

Maddelerin genel olarak iki çeşit özelliği vardır.
1. Ortak Özellikler :
- Kütle
- Hacim
- Eylemsizliktir.

2. Ayırt Edici Özellikler:
- Erime noktası
- Kaynama noktası
- Çözünürlük
- Öz kütle (yoğunluk) dir.

Tarih boyunca insanlar maddenin yapısını merak ederek araştırmış maddenin özü nelerden yapıldığı konusunda tezler ortaya atmışlardır. Bu konuda ilk fikir M.Ö. Democritus tarafından ortaya atılan "Herhangi bir madde sürekli olarak ikiye bölünecek olursa en sonunda bölünemeyen bir parça elde edilir." fikridir. Democritus bu bölünemeyecek parçaya bölünemeyen anlamında ATOM adını vermiş ve maddenin yapıtaşını atom olarak adlandırmıştır. Daha sonra Dalton atomun bölünemez içi dolu yapılar olduğunu ve her maddenin farklı atomu olduğunu göstermiştir.
Günümüz teknolojisinde atom bölünebilmesine rağmen aynı ad kullanılmaya devam edilmektedir.
Doğada bilinen tüm maddeler taneciklerden oluşmuştur. En küçük yapıtaşları atomdur. Atomlar ancak elektron mikroskobu ile görülebilen çok küçük küresel taneciklerdir. Maddeyi oluşturan atomlar arasında boşluklar bulunabilir.

ELEMENTLER-BİLEŞİKLER-MOLEKÜLLER

 

Maddelerin içyapıları incelendiğinde bazılarının tek bir cins atomdan oluştuğu, bazılarının farklı atomların bir düzen içinde bir arada bulunmasıyla oluştuğu, bazılarının ise farklı atomların gelişigüzel şekilde bir arada bulunmasıyla oluştuğu gözlenir.

Madde içyapısındaki taneciklerin yapısına göre temelde iki gruba ayrılır.              

Saf Madde: Tek cins tanecik içeren maddelerdir. Saf maddelerin kendi özelliklerini gösteren en küçük yapı birimi atom veya moleküldür.

Örnek: Saf su bileşik, tuzlu su karışımdır. Saf suyun kaynama sıcaklığı sabit, tuzlu suyun kaynama sıcaklığı ise sabit değildir, karışımda bulunan tuz miktarına göre değişir.

Molekül; Aynı veya farklı atomların birleşmesiyle oluşan yapılara molekül denir. 

Saf madde tek bir atomdan oluşabileceği gibi birden fazla atomdan da oluşabilir.

Saf maddeler atomik veya moleküler yapıda olabilir.

Moleküller aynı cins atomların birleşmesiyle oluşabileceği gibi farklı cins atomların birleşmesiyle de oluşabilir.

Saf maddeler ikiye ayrılır.

Element: Aynı cins atomlardan oluşan saf maddelerdir. Her elementin atomu diğerlerinden farklıdır. Bazı elementler doğada tek atomlu olarak bulunurken, bazı elementler molekül yapılıdırlar.

Bileşik: Farklı cins atomların birleşmesiyle oluşan saf maddelerdir. Bileşiklerin özelliklerini gösteren en küçük birimi moleküldür.

Karışım : İki ya da daha fazla farklı maddenin kendi özelliklerini kaybetmeden istenilen her oranda (miktarda) bir araya gelmesiyle oluşan maddeye karışım denir.

Örnek: Su – Tebeşir tozu, Su – Yağ, Su – Talaş, Su – Şeker, Su – Asit, Hava, Su – Tuz

FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞMELER

Günlük hayatımızda çeşitli etkiler sonucunda maddelerde bazı değişimler olduğunu görürüz. Örneğin bir kâğıdı yaktığımızda kâğıdın kül olduğunu, bir buz parçasını sıcak bir yere koyduğumuzda buzun eridiğini, annemizin çeşitli sebzeleri pişirerek yemek yaptığını hepimiz görmüşüzdür.
Maddelerde meydana gelen değişimler 2 grupta incelenebilir:
• Fiziksel değişmeler
• Kimyasal değişmeler

FİZİKSEL DEĞİŞMELER :

Maddenin yapısı değişmeden sadece dış görünüşünde meydana gelen değişmelerdir. Fiziksel değişmeler sonucunda yeni maddeler oluşmaz. Sadece maddenin renk, şekil, büyüklük gibi özellikleri değişir. Fiziksel değişmeler sonucunda maddenin kimliği değişmez.
ÖRNEKLER :

• Buzun erimesi
• Kâğıdın yırtılması
• Tebeşirin toz haline getirilmesi
• Küp şekerin ezilerek toz şeker haline getirilmesi
• Suyun donması
• Çaydanlıktaki suyun buharlaşması
• Camın buğulanması
• Akşamları gökyüzünün renginin maviden kızıla dönüşmesi
• Altından bilezik yapılması
• Odunun kırılması
• Camın kırılması
• Yemek tuzunun suda çözünmesi
• Yoğurttan ayran yapılması
• Bakırdan tencere yapılması
• Havucun rendelenmesi
KİMYASAL DEĞİŞMELER :

Maddenin iç yapısında meydana gelen değişmelerdir. Kimyasal değişmeler sonucunda maddenin kimliği değişir ve yeni maddeler oluşur. Kimyasal değişmeye uğrayan maddeler eski haline döndürülemez.
ÖRNEKLER :
• Kömürün yanması
• Sütten yoğurt ve peynir yapılması
• Demirin paslanması
• Meyvelerin çürümesi
• Un ve sudan hamur yapılması
• Kumdan cam yapılması
• Ekmeğin küflenmesi
• Kabartma tozunun üzerine limon sıkılması
• Canlıların ölmesi
• İnsanın sindirim ve solunum yapması
• Bitkilerin fotosentez yapması
• Üzüm suyundan sirke yapılması
• Doğalgazın yanması
• Dişlerimizin çürümesi
• Yumurtanın haşlanması

• Gümüşün açık havada zamanla kararması

NOT: Kimyasal değişmeler sonucunda hem maddenin görünümü değişir hem de yeni maddeler oluşur.

MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ

Çevremizde katı sıvı ve gaz halde olan maddeler vardır. Bazen bir maddenin bir halden diğer hale de geçtiğini gözlemlediğimiz olmuştur.
KATI HAL:

- Maddenin belirli bir şekli ve belirli bir hacmi olan halidir.(taş demir cam tahta kâğıt vb)- Katı maddelerin atom veya molekülleri arasındaki boşluk çok azdir.- Maddenin en düzenli halidir.(Çünkü tanecikler arasındaki boşluk yok denecek kadar azdır.)- Tanecikler arası çekim kuvvetinin en fazla olduğu haldir. Bu nedenle belirli bir şekle sahip olan haldir. Öteleme hareketi yapamazlar.- Tanecikler birbirine çok yakın olduğundan titreşim hareketi yapar birbirlerinin arasına giremezler.- Enerjisi en az olan haldir.
Katıların molekülleri

SIVI HAL:

- Belirli bir hacime sahiptirler ancak belirli şekilleri yoktur.(su yağ süt pekmez mazot benzin vb)- Sıvı tanecikleri arasındaki boşluklar katılarınkinden fazladır.- Tanecikler arası boşluk çok olmadığından sıvıları sıkıştıramayız.- Katılardan daha düzensizdir.- Sıvı taneciklerinin birbirine uyguladığı çekim kuvveti katılardan daha azdır. - Tanecikler birbirleri üzerinden kayarak öteleme hareketi yaparlar. Ayni zamanda titreşim hareketi de yaparlar.- Sıvılar akışkandır.

Sıvıların molekülleri

GAZ HALİ:

- Belli bir şekle ve belli bir hacme sahip olmayan haldir.Bu nedenle içine kondukları kabın hem şeklini hem hacmini alırlar.(hava oksijen helyum vb.)- Tanecikleri arasındaki boşluk çoktur.Bu yüzden tanecikler birbirinden bağımsız olarak hareket ederler.Birbirlerinin arasına girebilirler.- Gazlar sıkıştırılabilir.(Tüplerde bulunan gazlar sıkıştırılmış haldedir.)- Tanecikler arası boşluk çok olduğundan aralarındaki çekim kuvveti de azdır.- Maddenin en düzensiz halidir.- Gazlar sıvılar gibi akışkandır.- Hem titreşim hem de öteleme hareketi yapabilirler.- Enerjisi en fazla olan haldir.

Gazların molekülleri

Hal Dönüşümleri

Erime=Katının sıvı hale geçmesiDonma=sıvının katı hale geçmesiKaynama=Sıvının gaz hale geçmesiSüblimleşme=Katının sıvıya geçmeden gaz olmasıYoğuşma=Gazın svı hale geçmesi